Wszyscy widzimy, że nadal nie ustają potrzeby nadrobienia opóźnień rozwojowych w stosunku do reszty Europy. istotnym jest również podjęcie konkretnych działań pro-klimatycznych. Jednym z nich jest stawianie na niskoemisyjne lub bezemisyjne środki transportu. Takim środkiem jest właśnie kolejnictwo. Rynki zachodnie stawiają na ograniczanie ruchu samolotowego czy samochodowego i stawiają właśnie na transport kolejowy. Jednak aby kolej spełniała swoją nową rolę, musi zostać rozbudowana i zmodernizowana.
Skomplikowana infrastruktura
Należy zdać sobie sprawę z tego, że realizacja inwestycji liniowych jest czasochłonna, bardzo złożona i obarczona wieloma czynnikami ryzyka. A ryzyko jest fundamentalnym czynnikiem procesu inwestycyjnego, ponieważ podjęcie jakiejkolwiek decyzji o działalności inwestycyjnej jest obarczone niepewnością, zwłaszcza w dużych przedsięwzięciach, wykonywanych w dość krótkim czasie.
Projekty infrastrukturalne realizowane są wg schematu „projektuj i buduj” lub „projektuj, buduj i utrzymuj”. Przystępując do realizacji opisanych inwestycji, często projektant/wykonawca bazują na materiałach niewystarczająco opisujących urbanizację terenu, rozpoznanie geologiczne bądź inwentaryzację istniejących obiektów inżynieryjnych.
Niejednokrotnie funkcjonowanie dróg, linii kolejowych w sąsiedztwie obiektów gospodarki wodnej wymaga zarówno od projektantów, inwestorów, wykonawców, jak też zarządców infrastruktury, uwzględnienia szeregu ograniczeń, głównie wynikających z przepisów prawa budowlanego, prawa wodnego, prawa ochrony środowiska, które są uszczegółowione w szeregu rozporządzeniach. Dodatkowym utrudnieniem jest powoływanie się opiniodawców procesu inwestycyjnego na zalecenia, niezapisane w wytycznych lub też przepisy nieaktualnych już rozporządzeń, które nawiązują do zasad dobrej praktyki, jednak nie posiadają mocy prawnej. Najwięcej problemów stwarzają formalnoprawne zapisy związane z zagrożeniami, zarówno o charakterze naturalnym, jak również katastrofami technicznymi. Przepisy te bywają dodatkowo niejednoznaczne.
Zagrożenia
Istotnym czynnikiem wpływającym na zagrożenia jest przebudowa/modernizacja infrastruktury przy dodatkowym utrudnieniu związanym z koniecznością utrzymania ruchu na przebudowywanych liniach kolejowych lub węzłach drogowych. Powoduje to dodatkowe problemy projektowe i wykonawcze.
Poniżej przedstawiono wybrane elementy ryzyka występujące w inwestycjach liniowych, mogące wygenerować znaczne szkody:
- mienie otaczające
- rozpoznanie geologiczne
- nawierzchnie
- prace fundamentowe
- budowle inżynieryjne
- roboty ziemne/ nasypy
- oddziaływanie na mienie otaczające.
Oddziaływanie na mienie otaczające
Już w pierwszym etapie inwestycji - projektowaniu - mogą pojawiać się problemy związane z zagadnieniami geotechnicznymi i lokalizacyjnymi.
Ważna jest ocena stanu technicznego istniejących obiektów i ich dalszej przydatności użytkowej po przebudowie. Odnosi się to w szczególności do istniejących fundamentów ze względu na trudny dostęp, wiek, złożoność ustroju konstrukcyjnego obiektu inżynieryjnego oraz brak kompletnej dokumentacji projektowej i powykonawczej. Dlatego też ogromne znaczenie ma przeprowadzenie inwentaryzacji istniejących fundamentów, zwłaszcza w przypadku konieczności wykonywania ich wzmocnień.
Zasadniczo prowadzenie prac ziemnych jak i budowa lub wzmacnianie konstrukcji inżynieryjnych niosą zagrożenia związane z otoczeniem, w którym się znajdują. Zabudowa miejska lub położone w sąsiedztwie inne konstrukcje budowlane będą w wyniku prowadzonych prac obarczone ryzykiem oddziaływania w związku z realizacją inwestycji.
W tym celu należy monitorować sąsiadujący teren. Obszar, który należy dodatkowo objąć ochroną, uzależniony jest od wielu czynników i odpowiadają za to inżynierowie z różnych dziedzin. Teren, a także budynki czy zwierciadło wody gruntowej w takich przypadkach podlegają stałemu monitorowaniu. W zależności od potrzeb montuje się w terenie czujniki drgań, stałe systemy monitorujące osiadanie, odchylenia od pionowości lub przeprowadza się stałą geodezyjną inwentaryzację.
Rozpoznanie geologiczne, nawierzchnie, prace fundamentowe
Do tego wszystkiego dochodzą panujące warunki gruntowe, tj. rodzaj gruntu, jego nośność, przepuszczalność oraz poziom zwierciadła wody w odniesieniu do warstw nawierzchni lub posadowienia obiektów inżynieryjnych.
Powyższe aspekty będą miały wpływ na dobór technologii wykonania, zastosowanie zabezpieczeń/wzmocnień. Często w takich przypadkach pojawia się potrzeba palowania pod fundamenty, budowy ścianek szczelnych czy budowy obiektów tymczasowych w celu wykonania prac ziemnych.
Należy pamiętać, że często w przypadku realizacji inwestycji liniowych zaistnieje konieczność prowadzenia prac w przecięciu cieków wodnych, strumieni, rzek a tym samym może zaistnieć wymóg prowadzenia prac na terenach zalewowych. Dotyczy to w szczególności obiektów inżynieryjnych, których zadaniem jest połączenie dwóch brzegów. Budowa lub rewitalizacja wiaduktu położonego na terenach zalewowych może wiązać się dodatkowo np. z odwodnieniem terenu, wybudowaniem szczelnych ścianek lub innych konstrukcji, które umożliwią wykonywanie robót ziemnych lub fundamentowych.
Budowle inżynieryjne
Trwałość obiektów inżynieryjnych jest określana w przybliżeniu na 100 lat. Ich bezpieczne użytkowanie jest jednak uwarunkowane właściwie prowadzonym procesem utrzymania. Starsze konstrukcje, zbudowane w innej technologii niż obecnie stosowana, wymagają specjalistycznej wiedzy, a niezbędne remonty pociągają za sobą duże koszty. Stwarza to ryzyko, że remonty nie będą przeprowadzane w sposób planowy, lecz w trybie awaryjnym, już po wystąpieniu usterki obiektu.
W fazie realizacji inwestycji, tj. budowy bądź remontu obiektu inżynieryjnego, pojawia się najwięcej problemów związanych z bezpieczeństwem. Przyczyną ich mogą być:
- niedotrzymanie reżymów technologicznych;
- błędy projektowe;
- niewłaściwy nadzór nad prowadzonymi robotami;
- ryzyko związane z budową wiaduktów drogowych nad torami istniejącej linii lub budowa mostów kolejowych na użytkowanej linii bez zamknięć dla ruchu pociągów;
- ryzyko związane z koniecznością utrzymania ciągłości ruchu drogowego, kolejowego na sąsiednim torze (wykonanie różnego rodzaju konstrukcji oporowych - konstrukcje tego rodzaju obciążone są dynamicznie, co jest dodatkowym wyzwaniem samym w sobie, ale też prawdziwą sztuką projektową).
Roboty ziemne / nasypy
Często w trakcie realizacji inwestycji powstaje potrzeba wykonania głębokich wykopów pod przejścia czy przejazdy. Wykonanie prac wymusza realizację budowy złożonych konstrukcji tymczasowych. Zadaniem tego rodzaju konstrukcji jest zabezpieczenie istniejących obiektów komunikacji lub infrastruktury, a często dopiero ich realizacja umożliwia wykonanie nowych obiektów.
Ważność tego rodzaju konstrukcji pomimo ich tymczasowości jest niekwestionowalna i często tak samo istotna, jak np. konstrukcja wiaduktu.
Kolejnym zagrożeniem przy realizacji prac ziemnych, w tym np. budowy nasypów, jest możliwość kolizji z infrastrukturą podziemną. Są to różnego rodzaju sieci wodne, kanalizacyjne, ale również elektryczne i gazowe. Konsekwencje uszkodzenia sieci podziemnych mogą być katastrofalne w skutkach, zarówno dla samej inwestycji, jak i mienia otaczającego.
Pomimo wymogu inwentaryzacji sieci podziemnych do dziś często spotyka się instalacje, które nie zostały naniesione na mapy geodezyjne.
W celu minimalizacji zdarzeń, powstałych w trakcie realizacji inwestycji w infrastrukturę drogową i kolejową, niezmiernie ważne jest dokonywanie i przestrzeganie:
- procedur odbioru robót zanikających na poszczególnych etapach budowy;
- regularne prowadzenie badań i pomiarów nawierzchni oraz podtorza i ocena ich stanu technicznego;
- przeglądy bieżące, podstawowe i szczegółowe obiektów inżynieryjnych oraz ocena oraz interpretacja wyników przeprowadzonych przeglądów;
- stały nadzór i monitoring nad ruchem kolejowym na remontowanych odcinkach.
Ubezpieczyciele posiadają bogatą wiedzę szkodową na temat zdarzeń powstałych podczas prowadzenia inwestycji liniowych. Dotyczy to zarówno szkód w mieniu inwestycyjnym,
jak i w mieniu osób trzecich. Najczęstszymi przyczynami szkód na terenach budów są obsunięcia się nasypów, zniszczenia podbudów w wyniku intensywnych opadów, uszkodzenia konstrukcji budowlanych (wiadukty, tunele) czy też wypadki kolejowe oraz tak prozaiczne problemy, jak kradzieże sprzętu i materiałów.
Dlatego też kluczowe dla underwritera przy opracowaniu oferty ubezpieczeniowej jest opinia inżyniera ryzyka. Na podstawie dostępnej dokumentacji projektowej oraz informacji o lokalizacji, użytych technologiach i przewidywanych zabezpieczeniach jesteśmy w stanie określić wielkość występującego ryzyka i wskazać działania, które wykonawca powinien przeprowadzić w celu zwiększenia bezpieczeństwa posiadanego mienia i realizowanych budowli. Oczywiście wskazane zalecenia powinny być kosztowo i organizacyjnie adekwatne do skutku, jaki chcemy osiągnąć.
W bardzo trudnych i specjalistycznych przypadkach weryfikacja ryzyka i określenie warunków bezpieczeństwa odbywa się też za pośrednictwem wyspecjalizowanych instytutów lub rzeczoznawców.
Jeżeli macie dodatkowe pytania dotyczące tego zagadnienia, prosimy o kontakt z Rafałem Biernackim: Rafal.Biernacki@warta.pl.
