Odpowiedzialność firmy transportowej za przewożoną przesyłkę od momentu jej przyjęcia, aż do chwili wydania odbiorcy została dobrze opisana w regulacjach.Została ona opisana nie tylko w Kodeksie Cywilnym (art. 788 kc) ale również w Ustawie Prawo przewozowe[1] (art. 65) czy Konwencji CMR[2].
Zarówno Prawo przewozowe jak i Konwencja CMR ograniczają odpowiedzialność przewoźnika nie tylko co do zakresu samej szkody (utrata, ubytek, uszkodzenie przesyłki oraz opóźnienie w dostawie), jej wartości (ograniczenia wynikające ze sposobu wyliczenia wysokości odszkodowania), ale również czasu/okresu w jakim przewoźnik powinien zrekompensować powstałą stratę. Pierwsze ograniczenie – co do wysokości odszkodowania – wskazane zostało w art. 788 § 1 kc, zgodnie z którym odszkodowanie nie może przewyższyć zwykłej wartości przesyłki. Prawo przewozowe wskazuje natomiast, iż wysokość odszkodowania za utratę lub ubytek przesyłki nie może przewyższyć wartości, którą ustala się na podstawie i w następującej kolejności[3]:
- ceny wskazanej w rachunku dostawcy lub odbiorcy, albo
- ceny wynikającej z cennika obowiązującego w dniu nadania przesyłki do przewozu, bądź
- wartości rzeczy tego samego rodzaju i gatunku w miejscu i czasie nadania ich nadania.
Ponadto jeżeli nie można ustalić wysokości odszkodowania w sposób określony w ust. 1, wysokość tę ustala rzeczoznawca. W razie utraty przesyłki z deklarowaną wartością, należy się odszkodowanie w wysokości deklarowanej. Natomiast w razie ubytku – w odpowiedniej części, chyba, że przewoźnik udowodni, że wartość deklarowana przewyższa wartość ustaloną w sposób określony w ust. 1.
Nieco dalej posunięte ograniczenia nakłada Konwencja CMR. Z jednej strony wskazuje ona w art. 23 ust. 1 – iż odszkodowanie oblicza się według wartości towaru w miejscu i w czasie przejęcia go do przewozu, a z drugiej wprowadza ograniczenie wagowe (art. 23 ust. 3) wskazując, iż odszkodowanie nie może jednak przekroczyć 8,33 jednostki rozrachunkowej za 1 kilogram brakującej wagi brutto.
Ograniczenia przewidziane w regulacjach – w tym również ograniczenia wynikające ze sposobu ustalenia wysokości odszkodowania – nie mają zastosowania w sytuacji, gdy:
- szkoda wynikła z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa przewoźnika (art. 788 § 1 kc oraz art. 86 Ustawy Prawo przewozowe[4]),
- szkoda powstała wskutek złego zamiaru przewoźnika lub jego niedbalstwa (art. 21 ust. 1 Konwencji CMR)[5].
O ile w przypadku przewozu krajowego – tam gdzie zastosowanie znajduje Ustawa Prawo przewozowej jak i Kodeks cywilny – nie mamy wątpliwości, iż ustawodawca miał na myśli winę umyślną i rażące niedbalstwo, o tyle w Konwencji CMR mowa jest o złym zamiarze (ang. wilful misconduct, fr. dol)[6],. Oznacza ona winę umyślną, która ma miejsce wówczas, gdy sprawca bezprawnego czynu chce wyrządzić szkodę lub co najmniej świadomie godzi się na jej wyrządzenie. W praktyce ma to miejsce wówczas, gdy ładunek zostaje skradziony przez pracowników przewoźnika lub gdy świadomie przyzwalają oni na tego typu działanie przestępcze. Odesłanie do normy prawa krajowego pozwala na zakwalifikowanie złego zamiaru nie tylko w kategorii winy umyślnej ale również rażącego niedbalstwa.
Rażące niedbalstwo zachodzi zatem wówczas, gdy przekroczone zostają przez przewoźnika podstawowe, elementarne zasady ostrożności czy też ogólnie przyjęte za prawidłowe zachowania
w danej, konkretnej sytuacji, oczywiste dla każdego rozsądnego człowieka.
W orzecznictwie możemy spotkać szereg przykładów pozwalających na zakwalifikowanie konkretnego zachowania (działania lub zaniechania) przewoźnika do kategorii rażącego niedbalstwa. Dla przykładu warto wskazać:
- pozostawienie bez nadzoru pojazdu wraz z ładunkiem o znacznej wartości (np. zaparkowanie pojazdu z ładunkiem wrażliwym – RTV, AGD – na parkingu leśnym i oddalenie się w celu załatwienia prywatnych spraw),
- niesprawdzenie przez kierowcę adresu miejsca rozładunku,
- wydanie ładunku osobie nieuprawnionej,
- zmianę miejsca rozładunku na polecenie osoby nieposiadającej pierwszego egzemplarza listu przewozowego,
- znaczne przekroczenie prędkości przez kierowcę (zwłaszcza w terenie zabudowanym),
- znaczne przeciążenie pojazdu,
- samowolną zmianę trasy przez przewoźnika,
- zlecenie przewozu podwykonawcy pomimo zakazu,
- powierzenie transportu kierowcy, który nie posiada odpowiednich kompetencji,
- niezastosowanie się do znaków ograniczających wysokość lub możliwość wjazdu;
- jazda pod wpływem alkoholu i/lub środków odurzających.
Zakwalifikowanie przyczyny szkody do kategorii rażącego niedbalstwa pozwala roszczącemu na dochodzenie od przewoźnika pełnego odszkodowania, które obejmuje zarówno straty (damnum emergens) jak i utracone korzyści (lucrum cessans).
W standardzie rażące niedbalstwo, jako przyczyna szkody, zostało wyłączone z zakresu ochrony. Bywa, że ochrona ubezpieczeniowa rozszerzana jest o klauzulę szkód powstałych wskutek tego ryzyka, w tym np., jazdy pod wpływem alkoholu lub środków odurzających z limitem na zdarzenie (np. 200 000 PLN).
Coraz częściej zdarzają się również roszczenia kierowane do przewoźnika lub bezpośrednio do ubezpieczyciela wskazujące, iż do szkody doszło wskutek rażącego niedbalstwa kierowcy. Podłożem tego typu działania ze strony roszczących, jest chęć pozyskania (niekoniecznie wyłudzenia) odszkodowania w kwocie wyższej niż wynika to z ograniczeń wskazanych w przepisach prawnych. Rolą opiekuna szkody (likwidatora) jest w takim przypadku przeprowadzenie analizy zachowania (działania bądź zaniechania) przewoźnika i ustalenie czy faktycznie nosi ono znamiona rażącego niedbalstwa.
W tabeli 1. wskazano porównanie sposobu wyliczenia odszkodowania w zależności od kwalifikacji przyczyny szkody. Rażące niedbalstwo pozwala na dochodzenie roszczeń w wysokości co najmniej równej wartości przewożonego ładunku.
Tab. 1 Wyliczenie wartości szkody
| Pożar środka transportu | Rażące niedbalstwo | |
| Wartość przewożonego ładunku | 250 000 EUR | 250 000,00 EUR |
| Waga przewożonego ładunku | 12 000 kg | 12 000 kg |
| Ograniczenie wagowe | 8,33 SDR/1 kg wagi brutto | brak |
| Kurs SDR (NBP 30/07/2020) | 5,2900 PLN | n/d |
| Kurs EUR (NBP 30/07/2020) | 4,4090 PLN | 4,4090 PLN |
| Wartość szkody (w PLN) | 528 788,40 PLN | 1 102 250,00 PLN |
| Wartość szkody (w EUR) | 119 933,86 EUR | 250 000,00 EUR |
Z punktu widzenia rozpatrywania roszczeń wskazać należy, iż przewoźnikowi potrzebne jest rozszerzenie zakresu ochrony ubezpieczeniowej za szkody spowodowane wskutek rażącego niedbalstwa. Ważne jednak aby limit przewidziany na tego typu zdarzenia, był możliwie największy. Wyczerpanie sumy gwarancyjnej w tym zakresie spowoduje konieczność pokrycia przez przewoźnika powstałej szkody z własnych środków.
Bagatelizowanie kwestii związanej z rażącym niedbalstwem na etapie zawierania umowy ubezpieczenia, może przewoźnika narazić na konsekwencje nie tylko finansowe. Likwidując szkody należy również pamiętać, iż nadużywanie rażącego niedbalstwa (nie tylko w kategorii wyłączenia) może narazić ubezpieczonego na dodatkowe (często niesłuszne) roszczenia.
Jeżeli interesują Państwa dodatkowe informacje dotyczące tego tematu zapraszamy do kontaktu z Michałem Wagnerem: michal.wagner@warta.pl.
Polecana literatura:
- Ambrozuk D., Dąbrowski D., Wesołowski K., Prawo przewozowe. Komentarz, Wolters Kluwer Polska SA, Warszawa 2014.
- Ambrozuk D., Dąbrowski D., Wesołowski K., Konwencja o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR). Komentarz, Wolters Kluwer Polska SA, Warszawa 2015.
- Wesołowski K., Umowa międzynarodowego przewozu drogowego towarów na podstawie CMR, Wolters Kluwer Polska SA, Warszawa 2013.
[1] Ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe, tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 1014.
[2] Pełna nazwa Konwencja o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR) i protokół podpisania sporządzone w Genewie dnia 19 maja 1956 r. Konwencja podpisana przez stronę polską 27 kwietnia 1962 r.
[3] Art. 80 Ustawy Prawo przewozowe.
[4] Zgodnie z art. 86 Ustawy Prawo przewozowe Przewidziane w ustawie ograniczenia wysokości odszkodowania nie maja zastosowania, jeżeli szkoda wynikła z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa przewoźnika.
[5] Zgodnie z art. 29 ust. 1 Konwencji CMR Przewoźnik nie ma prawa korzystać z postanowień niniejszego rozdziału, które wyłączają lub ograniczają jego odpowiedzialność albo które przenoszą na drugą stronę ciężar dowodu, jeżeli szkoda powstała wskutek złego zamiaru przewoźnika lub jego niedbalstwa, które według prawa obowiązującego w miejscu prowadzenia sprawy sądowej uważane jest za równoznaczne ze złym zamiarem.
[6] Konwencja CMR stworzona i uchwalona została w dwóch językach: angielskim i francuskim. Dla w codziennej pracy ale, piśmiennictwie ale o orzecznictwie stosujemy jej polskie tłumaczenie. W przypadku wystąpienia wątpliwości co do interpretacji zasadne jest sięgnięcie do tekst oryginalnego.
