Jakie są czynniki powodujące szkody w uprawach i jak im przeciwdziałać?
Uprawy narażone są na wiele czynników, które mogą spowodować szkody. Za sprawą co najmniej kilkumiesięcznego okresu wegetacji na pierwszym miejscu należy wymienić niesprzyjające warunki atmosferyczne. Uwzględniając poszczególne wymagania dla konkretnego rodzaju upraw, zdecydowanie największe znaczenie dla szkód w uprawach ma niedostatek lub nadmiar wody, związany z intensywnością opadów. Przy uprawach ozimych jeszcze większą rolę odgrywa temperatura powietrza oraz grubość pokrywy śnieżnej lub czas jej zalegania na polu uprawnym. Przed znaczną częścią zagrożeń można zabezpieczyć się za sprawą urządzeń technicznych, takich jak nawadnianie lub drenowanie. Na rynku dostępne są także skuteczne rozwiązania chroniące przed przymrozkami. Duże znaczenie ma także dobór rodzaju upraw do posiadanego rodzaju gleby oraz warunków klimatycznych występujących w okolicy.
Co powoduje szkody w uprawach?
Deszcz nawalny
Deszcz nawalny jest potocznie nazywany oberwaniem chmury. W naszych warunkach klimatycznych opady takie są dość krótkotrwałe, lecz bardzo intensywne. Najczęściej opady takie trwają od kilku do kilkudziesięciu minut, przy czym łączna suma opadów może wynosić nawet sto milimetrów wody.
Grad
Grad to opady atmosferyczne, w których zamiast deszczu występują bryłki lodu o nieregularnych kształtach i średnicy od kilku do kilkudziesięciu milimetrów. Zdarzają się także gradobicie, gdzie bryłki lodu są jeszcze większe. Grad w naszym klimacie występuje w ciepłych porach roku, zazwyczaj od maja do sierpnia. Jest spowodowany przemieszczaniem się ciepłych, wilgotnych mas powietrza lub chłodnych mas wypierających cieplejsze masy.
Częstotliwość występowania opadów gradu na terenie naszego kraju jest zróżnicowana. Na podstawie zebranych w ciągu wielu lat danych meteorologicznych przygotowano tak zwane szlaki gradowe, na podstawie których można dość dokładnie określić te obszary, gdzie opady gradu występują częściej. Obszary te, to między innymi okolice Małopolski, Pomorze Gdańskie i okolice Lublina.
Huragan
Huragan to system burzowy, który tworzy się nad ciepłymi wodami oceanów. Aby powstał huragan woda na powierzchni oceanu, musi mieć przynajmniej 26 ° C, przy obecności chmur burzowych i słabej zmienności kierunku wiatrów. Do Polski docierają huragany, które tworzą się nad Oceanem Atlantyckim. Dość często takie huragany nazywane są orkanami. Z reguły towarzyszą im bardzo obfite opady deszczu oraz porywiste wiatry.
Lawina lub obsunięcie się ziemi
Zjawiska te mają różne pochodzenie. Lawina to przemieszczanie się dużych ilości śniegu i lodu najczęściej po zboczu wzniesienia. Jest wynikiem nagromadzenia się znacznej ilości śniegu w wyniku opadów. Jednak bezpośrednim powodem zejścia lawiny jest zakłócenie zalegających warstw śniegu przez działanie ludzi lub intensywne dźwięki. Obsunięcie się ziemi także spowodowane jest warunkami atmosferycznymi. Najczęściej występującymi są obfite opady deszczu, które nasączają masy ziemi zalegające na zboczu. Zwiększa to znacznie masę wspomnianej ziemi i jeśli nie jest ona mocno zespolona z podłożem, istnieje ryzyko powstania osuwiska. Obsunięcie się ziemi może także wystąpić w wyniku wstrząsów sejsmicznym powstających z przyczyn naturalnych lub z przyczyn będących wynikiem działań człowieka, takich jak tąpnięcia w górnictwie.
Ogień lub piorun
Pożary to zagrożenie przede wszystkim dla upraw zbóż w końcowym etapie ich wegetacji. Sprzyjają im wysokie temperatury w okresie żniw oraz okresy suszy. Pożar rozprzestrzeniający się w takich uprawach jest bardzo trudny do ugaszenia i powoduje po stosunkowo krótkim okresie czasu znaczne szkody. Bezpośrednią przyczyną postania opisywanego pożaru mogą być wylądowania atmosferyczne.
Powódź
Szczególnie groźne dla upraw są powodzie. W wyniku podniesienia się poziomu wód w okolicy często występujących wraz z wylewaniem cieków wodnych, uprawy zostają zniszczone bądź wyrwane z gleby przez przemieszczającą się wodę. Po ustąpieniu wysokiego poziomu wody i po wstępnym osuszeniu upraw, powstają na polach w miejscach obniżenia terenu zastoiska wodne. Gleba uprawna po powodzi wymaga często dodatkowych prac, aby można ją ponownie obsiać kolejnymi uprawami.
Przymrozki wiosenne
Przymrozek to obniżenie się temperatury powietrza poniżej 0°C, przy znacznie większej dobowej średniej temperaturze. Przymrozki występują na początku okresu wegetacji roślin, czyli na wiosnę oraz na jesieni, czyli pod koniec tego okresu. Na możliwość występowania przymrozków mają wpływ takie czynniki jak ukształtowanie terenu, zwłaszcza obniżenie terenu, rodzaj pokrywy roślinnej oraz występowanie cieków wodnych.
Susza
Susza to trwający długo okres, w którym opady nie występują lub występują w znacznie zmniejszonym zakresie. Brak opadów oznacza postępujące przesuszenie gleby, a w następstwie tego znaczne zmniejszenie plonów roślin uprawnych lub zupełne ich zniszczenie. Susza to także czynnik wpływający na częstotliwość występowania pożarów, również stanowiących zagrożenie dla upraw.
Ujemne skutki przezimowania
Uprawy ozime są narażone na ujemne skutki przezimowania. Ich rezultaty można ocenić w okresie wiosennym. Najczęściej występującym rodzajem ujemnych skutków przezimowania jest wymarznięcie upraw. Rośliny takie w wyniku niskich temperatur posiadają uszkodzone bądź zniszczone tkanki, co prowadzi do utraty większości lub całości plonu. Kolejnym zagrożeniem dla roślin ozimych jest wyprzenie, czyli skutki związane z długotrwałym zaleganiem grubej pokrywy śnieżnej. Dość często w takich przypadkach, poza pokrywą śnieżną, rośliny są atakowane przez choroby, co zwiększa poziom strat. W okresie zimy rośliny mogą też być narażone na suszę lub niedostatek wody, efekty dla roślin w takiej sytuacji nazywamy wysmaleniem. W okresie zimy ekstremalne warunki pogodowe mogą prowadzić do tak zwanego wysadzenia, czyli uszkodzenia roślin polegającego na ich usunięciu z gleby lub odsłonieniu systemu korzeniowego. Okres wiosenny to pora odwilży i wzmożonych roztopów zgromadzonej pokrywy śnieżnej. W obniżeniach terenu upraw może za sprawą nich dojść do wymoknięcia roślin, co pogarsza kondycję systemu korzeniowego roślin.
Wyleganie zbóż
Z wyleganiem zbóż mamy do czynienia, gdy silny wiatr lub duże opady deszczu powodują trwałe pochylenie roślin. Uszkodzone w ten sposób rośliny trudniej jest zebrać z pola, ponadto zmniejszeniu ulegają plony. Na wyleganie zbóż może mieć też wpływ zbyt gęsty siew, niedostosowanie stanowiska do upraw lub nieodpowiedni rozwój systemu korzeniowego roślin w wyniku dużej wilgotności podłoża.
Zastoiska wodne
Zastoiska powstają na obszarach upraw w wyniku intensywnego deszczu lub deszczu nawalnego. Bardzo duże znaczenie ma tu ukształtowanie terenu oraz rodzaj gleby. Zastoiska oddziaływają na uprawy w pełnym zakresie okresu wegetacji. Mogą zmniejszyć lub uniemożliwić kiełkowanie przez wygnicie nasion. Są groźne także dla roślin w kolejnych etapach wegetacji, ponieważ sprzyjają wygniciu bulw lub systemu korzeniowego w uprawach. Zastoisko, które nie oddziałuje na uprawy przez długi okres czasu, nie może nie zniszczyć podziemnych części roślin, jednak na pewno zahamuje rozwój roślin.
O tym, jak ochronić uprawy przed wpływem warunków atmosferycznych, przeczytasz tutaj.
